کلید تغییر الگوهای سنتی توریسم

دنیای اقتصاد:گردشگري به‌عنوان پدیده‌اي اجتماعي- اقتصادي متأثر از عوامل گوناگوني است که در این ميان، ایدئولوژي سياسي تأثير بسزایي بر آن دارد. از همین‌رو است که کارشناسان معتقدند رکود یا رونق این صنعت در هر کشور تا حدود زیادي به ایدئولوژي سياسي وابسته است. نتایج یک تحقيق نشان مي‌دهد در ایران، بازار جذب گردشگر به گردشگري زیارتي و تا حدودي به گردشگري تاریخي محدود شده و توسعه اکوتوریسم و گردشگري ساحلي به‌عنوان پيشروترین بخش گردشگري در جهان مغفول مانده است. همچنين نگاه ایدئولوژیکي و امنيت‌محور در ایران به صنعت گردشگري باعث شده این صنعت بيشتر جنبه داخلي یابد و ایران را از منافع ارزي و بين‌المللي این صنعت کمتر منتفع کند؛ این درحالی است که در چارچوب ایدئولوژی حاکم نیز می‌توان با جذب گردشگران مسلمان، گردشگری ساحلی و اکوتوریسم را توسعه بخشید.

طبق این تحقیق که از سوی هادی ویسی صورت گرفته، در دهه‌های اخیر علاوه‌بر الگوهاي سنتي گردشگري نظیر گردشگري تاریخي، فرهنگي و زیارتي، گردشگري ساحلي و اکوتوریسم نیز با استقبال گسترده توده‌هاي مردمي مواجه و گردشگري ساحلي به پيشروترین و محبوب‌ترین نوع گردشگري در عصر کنوني در جهان تبدیل شده است. تب گردشگري ساحلي، منطقه خاورميانه و کشورهاي پيرامون ایران را هم دربر گرفته است. بر این اساس، کشورهاي همسایه ایران به‌شدت در صنعت گردشگري فعال شدند و سرمایه‌گذاري‌هاي زیادي در این حوزه انجام داده‌اند؛ به‌گونه‌اي که دبي به‌عنوان یک منطقه بياباني خشک و بدون عقبه فرهنگي و تمدني به پرجاذبه‌ترین منطقه گردشگري خاورميانه تبدیل شده و ترکيه، دیگر همسایه ایران هم، علاوه‌بر روند رو به رشد جذب گردشگر تاریخي - فرهنگي، در حوزه گردشگري ساحلي در دو ساحل دریاي مدیترانه و سواحل دریاي مرمره سهم قابل‌توجهي از گردشگري جهاني را به‌خود اختصاص داده است. این شرایط کمي دورتر از مرزهاي ایران براي کشور مصر هم صادق بود؛ کشوري که پیش از بهار عربی و چالش‌های سیاسی که اکنون با آن دست به گریبان است، اقتصادش بيش از سایر کشورهاي منطقه خاورميانه به صنعت گردشگري وابسته بود. نکته مشترک میان این کشورها توسعه زیرساخت‌هاي داخلي، افزایش مراودات بين‌المللي و توسعه روابط با کشورهاي مختلف جهان در قالب حذف روادید و یا صدور روادید آني در بدو ورود بوده است.

قوت در گردشگری مذهبی، غفلت در سایر حوزه‌ها

براساس نتایج این پژوهش، نوعي رقابت ژئوپليتيک گردشگري در قلمروهاي منطقه‌اي و حوزه‌‌هاي تمدني در ميان کشورها و از جمله منطقه خاورميانه در حال شکل گرفتن است اما ایران باوجود اینکه در چند سال اخیر به واسطه بهبود روابط خود با کشورهای دنیا توانسته پذیرای گردشگران بیشتری از جهان و به‌ویژه اروپا باشد، همچنان در این رقابت در موضع ضعف قرار دارد. ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی تلاش کرده گردشگري مذهبي و تاریخی را توسعه دهد. اگرچه اقدامات خوبي براي توسعه این‌گونه از گردشگري در ایران صورت گرفته است و موفقيت‌هاي زیادي نیز به‌دست آمده اما به باور کارشناسان، باعث غفلت از سایر حوزه‌هاي گردشگري شده است. نهاد متولي گردشگري ایران در حوزه فعاليت‌هاي خود بر گردشگري ابنیه تاریخي تمرکز دارد و حمایتي از اکوتوریسم و گردشگري ساحلي به‌عنوان جذاب‌ترین نوع گردشگري جهاني به‌عمل نمي‌آید. بر این اساس، این دو حوزه از گردشگری صرفا ماهيت گردشگري داخلي یافته است.

مقایسه با همسایگان

طبق نتایج تحقیق مذکور، در قریب به چهار دهه گذشته، زمينه براي رقباي منطقه‌اي ایران در بازار گردشگري فراهم شده، درحالیکه هر چهار کشور ایران، ترکيه، امارات متحده عربي و مصر جزو کشورهاي مسلمان بوده و اکثریت مطلق شهروندان آنها مسلمان هستند. به عبارت دیگر، این تحقیق تاکید می‌کند که تفاوت‌هاي صنعت گردشگري ایران با ترکيه، امارات و مصر ناشي از تفاوت‌هاي حوزه سياست، ایدئولوژي سياسي و طرز تلقي سياستگذاران کلان کشور از گردشگري است.  به‌طور کلي در ایران، صنعت گردشگري کمتر مورد توجه نهادها، برنامه‌ریزان و تصميم‌گيرندگان ارشد بوده است. به عبارت دیگر، باور و اراده لازم براي توسعه گردشگري نزد نهادهاي تصميم‌ساز وجود نداشته است.

براساس بررسی‌های صورت گرفته روی قانون برنامه‌های توسعه ایران، در این برنامه‌ها کمتر به موضوع گردشگری به صورت کلی و اکوتوریسم، گردشگري ساحلي، دریایي و تفریحي به‌صورت جزئی توجه شده است. البته در برنامه چهارم و برنامه ششم بر اهمیت گردشگری تاکید شده و محورهایی مورد اشاره قرار گرفته‌اند اما درباره اکوتوریسم و گردشگری ساحلی هیچ تصریحی نشده است.  درحالی که آماري از جذب گردشگران ورودی به جاذبه‌هاي اکوتوریسم، گردشگري ساحلي و دریایي، گردشگري تاریخي، گردشگري فرهنگي، گردشگري مذهبي و... به صورت جداگانه وجود ندارد، مشاهدات نشان می‌دهد سهم گردشگران بين‌المللي از جاذبه‌هاي ساحلي و طبیعی ایران نزدیک به صفر است. این درحالی است که ایران می‌تواند گردشگران عرب و مسلمانی که برای زیارت به ایران وارد می‌شوند را به سواحل جذب کند و خدمات حلال به آنها ارائه دهد؛ این به آن معناست که در چارچوب قوانین کنونی نیز می‌توان به گردشگری ساحلی و اکوتوریسم بها داد و آن را اجرایی کرد.