فرهنگ مسابقات معماری

بررسی معماری به عنوان هنری اجتماعی در تعاملی نزدیک با فرهنگ (فرهنگ به مثابه مجموعه معنویات انسانی)، راهکاری را فراهم می سازد تا با درک وسیع گستره فراگیر مادی، معنوی و فکری …

بررسی معماری به عنوان هنری اجتماعی در تعاملی نزدیک با فرهنگ (فرهنگ به مثابه مجموعه معنویات انسانی)، راهکاری را فراهم می سازد تا با درک وسیع گستره فراگیر مادی، معنوی و فکری معماری، این تعامل را به چالش بنشینیم. اگر نظری به اطراف خود داشته باشیم به نکته ای دست می یابیم که شاید به دلیل شدت عادی بودن، غالبا فراموش می شود: ما در بیشتر موارد در فضایی مصنوع به سر می بریم. به زبان ساده تر، محیط پیرامون ما اعم از خانه، خیابان، محل کار، مراکز شهری و حتی تفرجگاه ها، همه و همه آثاری هستند که در معنای عام می توان آنها را آثار معماری (بدون قید ارزشی) دانست.
در یک کلام، معماری در یک جامعه در تعاملی نزدیک با فرهنگ آن جامعه است. اگر به واژه تعامل (interaction) دقت کنیم، در روح این واژه، مفهومی می‌یابیم حاکی از ارتباطی دوسویه و آنچه معمولا فراموش می شود، همین دوسویه بودن ارتباط بین معماری و فرهنگ است. همانگونه که فرهنگ در شکل گیری معماری ملی یک جامعه نقش عمده ای ایفا می کند، معماری نیز همواره در مقام فرهنگسازی حضور داشته و این ارتباط را تکمیل می کند.
درنهایت آنچه بیش از هر چیز مهم به نظر می رسد، از یک طرف، وظیفه اجتماعی سنگین معمار است در مقام شخصیتی خلاق که باید این روند را شکل دهد و از طرف دیگر، اعضای جامعه به عنوان کاربران هستند که باید همچون ساحت های دیگر فرهنگی ـ اجتماعی، در مقام مخاطب معماری، با نظارتی هوشمند جویای حق انسانی و شهروندی خود در محیط مصنوع باشند. این امر میسر نمی شود مگر با دانش افزایی جامعه در این راستا و نهادینه کردن مقوله نقد علمی در معماری و شهرسازی در کنار حس مسئولیت تک تک شهروندان نسبت به آنچه می بینند و آنچه در آن زندگی می کنند.
دغدغه تشخیص و تعیین چارچوب هایی برای معماری ایرانی و نهایتا تدوین سیر روندگونه برای این نوع معماری همواره کم و بیش مورد توجه معماران و منتقدان بوده و هست. از یک طرف این تحولات را می توان تحت تاثیر عوامل اجتماعی و سیاسی دانست و از طرف دیگر با نگاهی مردم شناسانه زمینه های ناخودآگاه مردمی را در آن دخیل کرد؛ صرف نظر از مباحث جنبه های تاریخی- اجتماعی هنر که دارای اهمیت ویه در درک مفهوم سبک شناسانه معماری است، آنچه در معماری معاصر به وضوح قابل تشخیص است، عدم وجود یک روند صحیح یا به عبارت دیگر روندی ناشی از بی روندی است.
اصولا هبوط معماری از ساماندهی خلاقانه فضا به فعالیتی بازاری در چارچوبی سودجویانه و بدون اعمال استانداردهای کیفیتی، هرچند کاملا متاثر از مشی مدیریت کلان یک جامعه به نظر می رسد اما به هیچ وجه نباید تاثیر تفکر موجود در میان ارباب این حرفه را نیز در آن نادیده گرفت. کیفیت یک اثر معماری بیش از هر چیز از ارزیابی شخصیت خالق آن اثر از قلمروهای تخصصی و اجتماعی مربوطه نشات گرفته، تحت تاثیر وجدان حرفه ای وی قرار دارد.
در این میان، در راستای رشد درازمدت و جامع فرهنگ معماری ملی، مسئولیت صاحبان اندیشه می بایستی از خرده گیری های متداول فراتر رفته، به نظامی هدفمند برای توسعه معیارهای نظری و عملی سنجش و در یک کلام تولید دانش قابل انتقال و تاثیرگذار در این وادی بدل شود.
و اما مسابقات معماری، بحثی که در معماری اخیر کشور، علی الخصوص در دهه اخیر از رشد کمی چشم گیری برخوردار بوده است؛ گستره برگزاری مسابقات علی الخصوص در کشورهای پیشرفته در مقام روشی برای انتخاب طرح های مناسب و به نوعی ایجاد دیالوگ و تبادل اطلاعات بین دست اندرکاران عرصه معماری، روشی جا افتاده و موفق بوده، در عین حال مرزهای بهره وری اقتصادی را نیز فسخ کرده است.هر چند سوابق در کشورهای پیشرفته در این حوزه، درخشان است ولی آنچه بیشتر می تواند به عنوان الگویی برای انتقال تجربه در ایران کارایی داشته باشد، منطقا موارد موفق در کشورهای مشابه با شرایط شبیه به ایران است. هم اینک در کشورهای وارد کننده تکنولوی مانند مالزی، سنگاپور، ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس، رویه ایجاد رقابت برای طرح های بزرگ معماری و شهرسازی، پاسخگویی مناسب را در جهت اهداف برگزارکنندگان داشته اند. در ایران، مسابقات معماری هر چند قدمت قابل توجهی ندارد ولی در چند دهه اخیر نمونه های قابل ذکری مطرح بوده است که مسابقه کتابخانه ملی (در ادامه مسابقه کتابخانه پهلوی پیش از انقلاب)، موزه بزرگ خراسان، مجموعه فرهنگستان های جمهوری اسلامی ومسابقه آتی سنتر و دفتر مرکزی شرکت نفت از آن جمله اند.

بهرام هوشیار یوسفی