ا. [اَل ْ لاه ] (اِخ ) خدای سزای پرستش . (مهذب الاسماء) (ترجمان علامه ٔ تهذیب عادل ). علم است برای ذات واجب الوجود. (متن اللغهٔ). نام خداوند تبارک و تعالی . اصل این کلمه الاه (اله ) بود، الف و لام تعریف بدان درآمد و همزه بجهت تخفیف افتاد و «اﷲ» گردید. (از اقرب الموارد). علم است که به معبود حق دلالت کند چنانکه جامع معانی همه ٔ اسماء حسنی باشد. (از تعریفات جرجانی ). نامی از نامهای خدا. لفظ جلاله . صاحب غیاث اللغات گوید: اﷲدر لغت بمعنی مع...
ا. [ اَل ْ لاه ] (اِخ ) دهی است از دهستان نهرهاشم بخش مرکزی شهرستان اهواز. رجوع به حمیدیه (نام کنونی آن ده ) شود. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6).
ا. [ اَل ْ لاه ] (اِخ ) همان رودخانه ٔ اعلی (در فارس ) است . رجوع به فارسنامه ٔ ناصری ج 2 ص 322 و کلمه ٔ اعلی شود.
ا. [ اَ ] (پیشوند) همزه ٔمفتوحه در زبانهای باستانی ما علامت سلب و نفی بوده ،چون : ابرنایو؛ نابرنا، نابالغ. اَمهرک َ؛ بی مرگ . (اوستائی ). اکرانه ؛ بی کنار، بی کرانه ، نامتناهی . و این حرف برای چنین معنی در کلمه ٔ اَسغدَه ، به معنی ناسوخته ، یا نیم سوز و نیز در کلمه ٔ اپیشه ، به معنی بیکارو عاطل در زبان فارسی فعلی مانده است :
در کوی تو اپیشه همی گردم ای نگار
دزدیده تا مگرْت ببینم ببام و بر.
ا. [ اَ ] (ع حرف ) همزه ٔ مفتوحه در عربی ادات استفهام و در تداول ما تنها در کلمه ٔ الست مستعمل است مقتبس از آیه ٔ: و اِذ اَخذَ ربُک َ مِن بَنی آدَم مِن ظُهورِهم ذُرّیتهم وَ اَشهدَهُم علی اَنفسهم اَلست ُبربکُم قالوا بلی شَهِدنا اَن تَقولوا یوم َ القی̍مهٔانّا کنا عن هذا غافلین . (قرآن 172/7) :
مگر بوئی از عشق مستت کند
طلبکار عهد الستت کند.
ا. [ اِ ] (حرف ) همزه ٔ مکسوره در بعض کلمات گاهی افزوده و گاه حذف شود، معروفتر وقت را اصلی و غیرمعروف را مخفف یا مثقل توان گفت :
براهیم و ابراهیم :
دعوی کنند گرچه براهیم زاده ایم
چون نیک بنگری همه شاگرد آزرند.
ا. [ اُ ] (حرف ) همزه ٔمضمومه . در کلمات ذیل گاه همزه ٔ مضمومه حذف شود:
ستخوان ، بجای استخوان :
آنگه بیکی چرخشت اندر فکندْشان
بر پشت لگد بیست هزاران بزندْشان
رگها ببردْشان ستخوانها بکندْشان
پشت و سر و پهلوی بهم درشکندْشان .
اً.[ -ََن ْ ] (ع پسوند) علامت نصب در زبان عرب . تا: ابداً؛ تا ابد. || از: اصلاً؛ از اصل . || علی الَ : غفلتاً؛ علی الغفله . || از روی : ارفاقاً؛ از روی ارفاق . لطفاً؛ از روی لطف . علماً؛ از روی علم . تفضلاً؛ از روی تفضل . || بالَ : فرضاً؛ بالفرض . || ب : تدریجاً؛ بتدریج . || فی الَ : فوراً؛ فی الفور. || برحسب : اتفاقاً؛ برحسب اتفاق . و این نصب را در همه جا در قافیه به «آ» تبدیل توان کرد. برای فتحه که در آخر اسماء دلالت بر عهد کند رجوع به «...
ا ا. [ اِ اِ ] (اِ) در زبان کودکان شیرخواره عَذَرَه . اِاِنه . کِه کِه ، تعبیری است مَثلی . و معنی آنکه هر دو صورت امر بد و مکروه است .
اﷲ احد اﷲ الصمد. [ اَل ْ لا ه ُ اَح َ اَل ْ لا ه ُص ْ ص َ م َ ] (ع جمله ٔ اسمیه مأخوذ از قرآن ) یعنی خدا یکی است و ملجاء و مقصود است . این عبارت را حجاج بن یوسف بر دراهم نقش کرد و فقها آنرا مکروهه نامیدند. رجوع به النقود العربیهٔ ص 13و 14 شود.
اﷲاعلم . [ اَل ْ لا هَُ اَ ل َ ] (ع جمله ٔ اسمیه ) یا واﷲ اعلم . خدا داناتر است . در مورد تردید آرند.
اﷲ اعلم بالصواب . [ اَل ْ لا هَُ اَ ل َ م ُ بِص ْ ص َ ] (ع جمله ٔ اسمیه ) خدا بحق و صواب داناتر است . در مورد تردید آرند.
اﷲ اکبر. [ اَل ْ لا هَُ اَ ب َ ] (ع جمله ٔ اسمیه ) خدا بزرگ است . اکبر در این مورد بمعنی کبیر آمده . (از مهذب الاسماء). این جمله از اذکار اذان و اقامه و نماز است . رجوع به تکبیر و تکبیرهٔالاحرام شود :
خون صید اﷲ اکبر نقش بستی بر زمین
جان مرغ الحمدﷲ سبحه گفتی در هوا.
اﷲ اکبر. [ اَل ْ لا هَُ اَ ب َ ] (اِخ ) نام کوهی است قریب شیراز، و از آن چشمه ای بیرون آمده در کنار رکن آباد جاری است . (غیاث اللغات ). اﷲ اکبر یا تل اﷲ اکبر نام کوهی است بزرگ و بلند که در دامن آن شهر شیراز واقع شده است . گویند: هر که بر بالای این کوه برمی آید و بزیر مینگرد بی اختیار از زبانش اﷲ اکبر برمی آید. (از آنندراج ) (از شرفنامه ٔ منیری ).تنگ یا تنگه ٔ اﷲ اکبر در نزدیکی شیراز واقع است . و رجوع به حبیب السیر چ خیام ج
اﷲ اکبر. [ اَل ْ لا هَُ اَ ب َ ] (اِخ ) ناحیه ایست در سلطانیه . در نزههٔالقلوب آمده « : آب ابهررود از حدود اﷲ اکبر سلطانیه و از کوه سراهند برمیخیزد بر ولایت قزوین میگذرد...» (نزههٔالقلوب چ لیدن ج 3 ص 221).
اﷲ اکبر زدن . [ اَل ْ لا هَُ اَ ب َ زَدَ ] (مص مرکب ) اﷲ اکبر گفتن . تکبیر. رجوع به اﷲ اکبر شود : چو دریای اخضر اﷲ اکبر زدند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ 1272 ص 410). بر پشت اسبان نشستند و اﷲ اکبر زدند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ایضاً ص 426).
اﷲ اکبر گفتن . [ اَل ْ لا هَُ اَ ب َ گ ُ ت َ ] (مص مرکب ) گفتن «اﷲ اکبر». تکبیر. (منتهی الارب ). اﷲ اکبر زدن . رجوع به اﷲ اکبر شود :
که باشد کاینهمه برهان ببیند
نگوید از یقین اﷲ اکبر؟!
اﷲ تعالی . [ اَل ْلاه ت َ لا ] (اِخ ) بمعنی خداوند بزرگوار. خدایی که والاست . کلمه ٔ دوم صفت و فعل ماضی است از مصدر تعالی (بکسر لام ) بمعنی بلند و بزرگ شدن . و رجوع به اﷲ شود.
اﷲ جارک . [ اَل ْ لا هَُ رُ ] (ع جمله ٔ اسمیه ٔ دعایی ) یعنی خدا پناه دهنده ٔ تو باد :
ای عراق اﷲ جارک نیک مشغوفم به تو
وی خراسان عمرک اﷲ سخت مشتاقم ترا.
اﷲ خیر حافظاً. [ اَل ْ لا هَُ خ َ رُن ْ ف ِ ظَن ْ ] (ع جمله ٔ اسمیه )مأخوذ است از آیه ٔ فاﷲ خیر حافظاً و هو ارحم الراحمین (قرآن 64/12)؛ یعنی اﷲ خود به است بنگهبانی و او مهربانتر مهربانان است . (کشف الاسرار ج 5 ص 96). در فارسی در مقام دعا برای حفاظت کسی یا چیزی بکار رود.
اﷲ دوشهرستان نو. [ اَل ْ لاه ش َ رِ ن ِ ن ُ ] (اِخ ) دهی است از دهستان ناروئی بخش شیب آب شهرستان زابل ، در 28 هزارگزی شمال خاوری سکوهیه نزدیک مرز افغانستان . جلگه و گرم معتدل است . سکنه ٔ آن 85 تن هستند که مذهب تشیع و تسنن دارند و بفارسی و بلوچی سخن می گویند. آب آن از رودخانه ٔ هیرمند، و محصول آن غلات ، و شغل مردم زراعت است ،راه مالرو دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج
اﷲ ساخلاسون .[ اَل ْ لاه ] (ترکی ، صوت مرکب ) در ترکی بمعنی «خدانگه دار» است که گاه جدا شدن از دوستان و کسان گویند.
- امثال :
اﷲ ساخلاسون دعوا نمیخواهد .
اﷲ معک . [ اَل ْ لا هَُ م َ ع َ ] (ع جمله ٔ اسمیه ٔ دعایی ) خدا با تو باد. خدا همراهت باد. غالباً در مقام وداع گویند :
چون یافتیم غریب و غمخوار
اﷲ معک بگوی و بگذار.
اﷲ و بس . [ اَل ْ لا هَُ ب َ ] (اِ مرکب ) خدا و بس . تنها خدا کافی است :
چو اﷲ و بس دید بر نقش زر
بشورید و برکند خلعت ز بر...
به آخر ز تمکین اﷲ و بس
نه مال اندر آمد به چشمم نه کس .
