اَبو بُرْده، نک‍ : اشعری، عامر. </p>

اَبوبَرْزۀ اَسْلَمی، نَضله بن عبداللـه بن حارث (د 64ق/684م)، صحابی. ابن سعد (4/298، 7/366) به نقل از فرزند ابوبرزه، نام وی را عبداللـه بن نضله، و خلیفه بن خیاط (1/241، 2/829)، نضله بن عبداللـه ثبت کرده است، اما بیشتر منابع بر نضله نضله بن عُبَید اتفاق دارند (بخاری، 1/157، 166؛ ابوزرعه، 1/477)، گرچه صورتهای دیگری نیز از نام وی در دست است (نک‍ : ابن اثیر، اسدا...

اَبوالْبَرَکات، هبه‌اللـه بن علی (الی) بن مَلْکا (مَلْکان) بغدادی، ملقّب به اوحدالزّمان و فیلسوف العراقین، از پزشکان و فیلسوفان نیمۀ اوّل سدۀ 6ق. زندگانی: تاریخ ولادت ابوالبرکات به درستی معلوم نیست؛ همین اندازه می‌دانیم که در ناحیۀ بَلَد ــ در نزدیکی موصل ــ در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد (EI2) و در بغداد پرورش یافت و همانجا ماندگار شد، از این‌رو او را بلدی...

اَبوالْبَرَکاتِ زِیْدی، عمربن ابراهیم بن محمد (442-15 شعبان 539ق/1050-10 فوریۀ 1145م)، نحوی و محدث. وی که شریف عمر نیز خوانده می‌شد، به زید بن علی بن حسین(ع) نسب می‌برد. در کوفه زاده شد و در همانجا پرورش یافت (سمعانی، 6/366-367؛ ابن عنبه، 263؛ درباره اختلاف در تاریخ تولد او، نک‍ : ابن نجار، 5/14) و به سبب اقامت در محلۀ قلعه الضِباب واقع در منطقۀ سَبیع کوفه،...

اَبوالْبَرَکاتْ مُبارَکِ‌بْنِ اَحْمَد، نک‍ : ابن مستوفی اربلی. </p>

اَبوالْبَرَکاتْ مُحَمَّدِبْنِ اَحْمَد، نک‍ : ابن کیال. </p>

اَبوبَشْرِ دولابی، محمدبن احمد بن حمّاد بن سعد انصاری رازی (224-310ق/839-922م)، محدث و مورخ ایرانی. گویا نسبت دولابی به یکی از نیاکان او باز می‌گردد که برخاسته از دولاب، قریه‌ای در نزدیکی ری باستان (از محلات کنونی تهران) بود (سمعانی، 5/412-414؛ قس: ابن حجر، 5/42). نسب انصاری او نیز از رابطۀ ولاء با قبایل انصار حکایت دارد (نک‍ : سمعانی، همانجا). ابوبشر برای آ...

اَبوبَشْرِ عَمّی، احمدبن ابراهیم بن مُعلّی بن اسد (د بعد از 350ق/961م)، محدث و مورخ امامی. از زندگی وی اطلاع اندکی در دست است. نسبت او به «عمّ» که لقب نیای بزرگش مُرّه بن مالک، از موالی قبیلۀ بنی تمیم بود، باز می‌گردد. مره بن مالک به همراه طایفۀ خود به فارس کوچ کرده بود، ولی ابوبشر، پدر و عمش در بصره اقامت داشتند (نجاشی، 96). شماری از شرح حال نویسان نسب او ر...

اَبو بَشْرْ مَتَّی بْنِ یونُس، منطقی و مترجم برجستۀ آثار یونانی از سریانی به عربی (د 328ق/940م). دربارۀ خاستگاه، تولد و زندگی ابوبشر آگاهی چندانی در دست نداریم. یونانی بودن او (زوتر، 50) نیز ظاهراً وجهی ندارد، جز آنکه قفطی (ص 77) او را متی ابن یونان خوانده است (قس: سارتن، 1/727). ابوبشر در مدرسۀ مَرماری دیرِ قُنّی ــ نزدیک بغداد و از توابع نهروان آن روزگار ـ...

اَبوبَصیر، عنوان مشترک دو تن از راویان امامیه و اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) به نامهای یحیی بن ابی‌القاسم اسدی و لیث بن بَخْتَری مرادی. در بسیاری از روایات امامیه نام ابوبصیر بدون افزودن هیچ قیدی، در سلسلۀ اسناد قرار گرفته و تنها با کمک گرفتن از قراین خارجی ممکن است هویت راوی را حدس زد؛ اما شمار اسانیدی که هویت ابوبصیر در آنها با قیدی تعیین شده، بسیار اندک...

اَبوالْبَقاءِ عُکْبَری، محب‌الدین عبداللـه بن حسین بن عبداللـه (538-616ق/1143-1219م)، نحوی و فقیه حنبلی. خاندانش از عُکْبَرا (شهری کوچک در نزدیکی بغداد، نک‍ : یاقوت، 3/705) برخاستند، اما خود در بغداد به دنیا آمد و در همانجا پرورش یافت (ابن خلکان، 3/100؛ ذهبی، المختصر، 214؛ قفطی، 2/116). از این‌رو وی را در نسبت به باب الاَزَج (از محلات بغداد، نک‍ : سمعانی، 1/...

اَبوالْبَقاءِ کَفَّوی، ایوب بن موسی حسینی کفوی (1028-1095ق/1619-1684م)، ادیب، لغوی و فقیه حنفی. وی در کفّه (تئودوسیا ) واقع در جنوب شرقی شبه جزیرۀ کریمه به دنیا آمد. اطلاعات ما دربارۀ ابوالبقاء و حیات علمی او پراکنده و بسیار اندک است. او مدتی مانند پدر مفتی کفه بود (سرکیس، 293) و ظاهراً مدت 30 سال در کفه زیست. وی چندی نیز قضای قدس شریف و دیگر نقاط را برعهده...

اَبوالْبَقاءِ موسَوی، فرزند شاه ابوالولی و نوۀ شاه ابوالفتح، خوش‌نویس قلم نستعلیق و شاعر سدۀ 11ق/17م ایران. نیاکان او از سادات متمکن ابرقو بودند که همواره کلانتری و پیشوایی آن ولایت را برعهده داشتند. نصرآبادی که معاصر او بوده و تذکرۀ خود را میان سالهای 1083 تا 1090ق/1672 تا 1679م (گلچین معانی، 397) تدوین کرده است، ابوالبقاء را جوانی قابل دانسته، می‌نویسد: «چ...

اَبوبَکْر، عبداللـه بن عثمان بن عامر بن عمرو کعب بن سعد بن تَیْم بن مُرّه (د 22 جمادی‌الآخر 13ق/23 اوت 634م)، صحابی و نخستین خلیفۀ پیامبر اسلام. پدرش ابوقحافه عثمان (د 14ق/635م) و مادرش امّ‌الخیر سَلْمی بنت صخر بن عمرو بن کعب، هر دو از بطن تیم بودند و از طریق مرّه،نیای پنجمشان، با پیامبر(ص) نسبتن داشتند (ابن سعد، 3/169؛ ابن قتیبه، 167-168). اخباری در دست است...

اَبوبَکْرِ اَبْهَری، عبداللـه بن طاهربن حارث طائی (د 330ق/942م)، زاهد، عارف و عالم. نسب او به حاتم طایی می‌رسد (نوربخش، 23). وی در ابهر زاده شد، از بزرگان ناحیۀ جبال (عراقی عجم) بود و با یوسف بن حسین رازی (د 304)، شیخ ری و قهستان، و مظفر قرمیسینی صحبت داشت و از آن دو تعلیم گرفت (سلمی، 406). ابهری با صوفیان بغداد هم ارتباط داشته، چنانکه از شبلی روایت حدیث کرد...

اَبوبَکْرِ اَثْرَم، نک‍ : اثرم، احمدبن محمد. </p>

اَبوبَکْرْ اِسْحاقِ مُلْتانی، فرزند ابوالحسن تاج‌الدین علی بن ابی‌بکر ابی سعید بکری ملتانی (زنده در 734ق/1334م)، صوفی و فقیه حنفی شبه قارۀ هند. از شرح حال او چندان اطلاعی در دست نیست، اما از اثر وی، خلاصه جواهر القرآن بر می‌آید که او در 734ق در قاهره به سر می‌برده است (نک‍ : پرچ، 78). آثار: 1. خلاصه‌الدین یا خلاصه الاحکام بشرائط الاسلام، به عربی، دربارۀ توحی...

اَبوبَکْرِ بالِسی، فرزند قوام بن علی بن قوام بن منصور بن معلی، معروف به ابن قوام (584-658ق/1188-1260م)، از عارفان و زاهدان شام. نسب او به چند واسطه به قصی بن کلاب می رسد (یونینی، 1/392). ابوبکر در صفین متولد شد، اما در بالس شام ــ بین رقه و حلب ــ پرورش یافت (همانجا؛ ابن ملقن، 487؛ سبکی، 8/401) و به همین جهت به بالسی مشهور شد. وی شافعی مذهب و در اصول عقاید ا...

اَبوبَکْرِ بَرْدَعی، محمدبن عبداللـه، فقیه و متکلم خارجی در نیمۀ اول سدۀ 4ق/10م. تنها گزارش رسیده دربارۀ او نوشتۀ ابن ندیم (ص 295) است که کلیاتی دربارۀ شخصیت علمی وی در بر دارد و از جزئیات زندگیش اطلاعی در دست نیست. ظاهراً اصل او به برده (برذعه) شهری در ارّان باز می‌گردد که در آن روزگار مرکز آن دیار محسوب می شد (نک‍ : مقدسی، 374). منطقۀ اران و آذربایجان از د...

اَبوبَکْرِبْنِ اَحْمَدِ مَرْوَزی، فلزکار سده‌های 5 و 6ق/11 و 12م. آگاهی ما از زندگانی این هنرمند تنها بر پایۀ آشنایی با دست ساخته‌های اوست. این آثار 6 تیانچۀ برنزی ریخته‌گری شده است، با 4 زائدۀ بیرونی در لبۀ آن، و دو دستگیرۀ برآمدۀ دم چلچله‌ای که بر روی دو زائدۀ متقابل از این 4 زائده نصب شده است. این ظرف بر روی 3 عدد پایۀ مخروطیِ مقطع قرار دارد. بر یکی از دو...

اَبوبَکْرِبْنِ بَدْرِ بِیْطار، نک‍ : ابن منذر. </p>

اَبوبَکْرِبْنِ حَزْم، فرزند محمدبن عمرو انصاری (د 120ق/738م)، از محدثان تابعین، قاضی و والی مدینه در دورۀ خلافت مروانیان. جد وی عمرو بن حم از اصحاب پیامبر(ص) بود و از سوی آن حضرت عامل نجران گردید. پدر ابوبکر، محمد در 10ق/631م در همانجا به دنیا آمد و به توصیۀ پیامبر(ص) نام او را محمد نهادند (ابن سعد، 5/69). برقی (ص 6) و طوسی (ص 63) ابوبکر بن حزم را از اصحاب ح...

اَبوبَکْرِ بْنِ زُهْر، نک‍ : ابن زهر. </p>

اَبوبَکْرِبْنِ سَعْدِبْنِ زَنْگی، نک‍ : اتابکان فارس. </p>