مورخان و پژوهشگران شوروى در روزگار سلطه بلشويک‌ها بر روسيه شمار قابل اعتنائى تحقيق و تاريخ درباره تاريخ معاصر ايران نوشته و منتشر کردند. اما اين تحقيقات در غرب چندان مورد اعتنا نبود چون پرژوهشگران شرق‌شناس غربى در تحقيقات خود از زبان روسى استفاده نمى‌کردند و آثار روس‌ها را محدود به چارچوب سياسى و ايدئولوژيک مى‌دانستند که محققان روس به ناچار بايد در آثار خود اعمال مى‌کردند. البته هيچ يک از اين دلايل چشم‌پوشى از نوشته‌هاى روس‌ها را درباره تاريخ معاصر ايران توجيه نمى‌کرد. در اتحاد شوروى تاريخ جامعى درباره ايران منتشر نشد۱ و آثار آنها را مقالات مجلات علمى و غيره همراه با شمارى کتاب‌هاى کم‌حجم تشکيل مى‌داد. بخش معتنابه اين تحقيقات هم درباره تاريخ ايران باستان بود. با اين همه تأکيد عمده مورخان شوروى بر تاريخ معاصر ايران بود. مثلاً بيش از سه چهارم تاريخ مفصل ايوانف را دباره ايران تاريخ سده‌هاى نوزده و بيست دربر مى‌گرفت.
(۱) ظاهراً تاريخ ايران از روزگار باستان تا پايان سده هيجدهم نوشته پيگولوسکايا و ديگران، ترجمه کريم کشاورز، بعد از اين مقاله منتشر شده است.
محدوديت‌هاى ايدئولوژيک و سياسي، طبق تصميم‌گيرى‌هاى مقطعى حزب کمونيست و نيز سياست روسيه، فرق مى‌کرده است. يکى از تغييرات مهم تغييرى که بلافاصله در نگر نخست مشخص مى‌شود گرايش اتحاد شوروى در قبال سياست روسيه تزارى در ايران بود. اين گرايش در تأليفات متعدد آنها درباره انقلاب مشروطه ايران به چشم مى‌خورد و مورخان روسيه همواره در آثار خود سرمايه‌دارى غرب را يکى از عوامل مهم فلاکت ايران دانسته‌اند. حتى در اين گرايش نيز با تغييراتى مواجه هستيم. انتقادهاى مورخان روس از سياست بريتانيا در آغاز تند ولى بعدها معتدل شده و حتى نويسندگان متأخر آن را ناديده گرفته‌اند و يا اينکه انتقادات خود را متوجه علايق آمريکا در ايران کرده‌اند و گرايش جديدتر اين مورخان هم در قبال آمريکا، متوجه برنامه‌هاى امپرياليستى آن در ايران شده است که ريشه در انقلاب مشروطيت داشته است. مورخان شوروى صرف‌نظر از يک يا چند وقفه، بر تمامى دولت‌ها و کابينه‌هائى که در دوره پهلوى‌ها قدرت را در ايران به‌دست گرفته‌اند، حمله کرده‌اند.
هدف ما نشان دادن ماهيت نوشته‌هاى تاريخى محققان شوروى راجع به دوره محدودى از تاريخ ايران است. براى دستيابى به اين هدف بعضى از وقايع و مقطع‌ها به‌عنوان نمونه انتخاب شد و برخى از آثار مورخان شوروى درباره آن دوره و رويداد محل بحث و فحص قرار گرفت. موضوعاتى که براى بررسى انتخاب شدند عبارتند از: انقلاب مشروطه ايران در سال ۱۹۰۶ سرکوبى جمهورى گيلان در سال ۲۱-۱۹۲۰، رويدادهاى ايران در بين سال‌هاى ۴۱-۱۹۲۱، و نهضت جدائى‌طلب آذربايجان در سال‌هاى ۴۶-۱۹۴۵.