در جلد دوم مجموعه 'پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران', طی چهار فصل تاریخچه برخی دانش های مسلمین و سیر تاریخی برخی جنبه های تمدن و دانش بشری در تمدن اسلامی بررسی می شود. در فصل اول از تاریخچه این علوم سخن می رود: قرائت, تفسیر, حدیث, تصوف و عرفان و فتوت, فقه و اصول, کلام. در فصل دوم, سازمان های اداری و اجتماعی که در تمدن اسلام شکل گرفت و دولت های اسلامی پایه گذار و توسعه دهنده آن معرفی می شوند: دیوان, خراج, حسبه و بیت المال, چهار جزئ از سازمان های دوران اسلامی هستند که در فصل دوم بررسی و معرفی شده اند. در فصل سوم, درباره انواع هنر, دستاوردهای هنری, مشخصات و ویژگی های آثار هنری مسلمانان سخن رفته است. هنرهای مورد بحث عبارت اند از: معماری, نقاشی, خطاطی, صنایع مستظرفه, تعزیه, پرده خوانی, خیمه شب بازی, علم موسیقی, پیوند مقامات با صوت و لحن قرآن کریم. در فصل چهارم, پس از اشاره ای به چگونگی تاثیر تمدن اسلامی بر تمدن غربی مولف از تاثیر علومی چون فلسفه و علوم الهی و علوم عقلی, ریاضی, اخترشناسی, تاریخ, جغرافیا, دریانوردی, بازرگانی, هنر, نقاشی, موسیقی و معماری اسلامی بر تمدن اسلامی سخن گفته است. کتاب با نمایه اشخاص و کتاب ها به پایان می رسد.