در جريان حوادث و سوانح بزرگ جمعى و فراگير علاوه بر مشکلات جسمي، مسائل روانى نيز بازماندگان و آسيب‌ديدگان، امدادگران و عموم مردم را تحت‌تأثير قرار مى‌دهد و به‌ويژه افرادى که در محل سانحه حضور داشته‌اند اکثراً دچار درجاتى از اختلال روانى خواهند گرديد که ممکن است تا پايان عمر اثرات آن روان فرد و حتى زندگى وى را مختل نمايد. برخورد صحيح با موضوع رخداد سوانح طبيعى و پيامدهاى آن و برخورد مناسب با آسيب‌ديدگان مى‌تواند شدت اختلالات روانى ثانويه به سانحه را به حداقل برساند.
جدول مراحل واکنش روانى در زمان وقوع سانحه و پس از آن و راه‌هاى مقابله با آن
| رديف | مراحل | علائم | روش مقابله و حمايت روانى | ||||||||||
| ۱ | مرحله وقوع سانحه | ترس و وحشت، بهت‌زدگي، درماندگى، احساس ضعف، و ناتوانى شديد. | در طى چند دقيقه خودبه‌خود خاتمه مى‌يابد. | ||||||||||
| ۲ | مرحلهٔ قهرمان‌گرائى | ايجاد همبستگى بين مردم، لزوم کمک به بقيه، شرکت در امدادرسانى، بيرون کشيدن اجساد و انجام کارها به‌صورت بى‌پروا و گستاخانه، عصبانى و تحريک‌پذير، با گذشت و ايثار زياد. | به نقش خانواده و دوستان توجه شود. امدادگران بايد وضعيت افراد را درک کنند. رفتارهاى عصبى افراد بايد پذيرفته شود برخورد هوشمندانه با آسيب‌ديدگان انجام شود و فعاليت‌هاى آنان در جهت مثبت هدايت شود. | ||||||||||
| ۳ | مرحلهٔ شادمانى و فراموشى غم (يک هفته تا چندماه) | همزمان با رسيدن نيروى کمکى و کمک‌رسانى اميد در افراد ايجاد مى‌شود، احساس آرامش و نشاط و سرخوشى و شادمانى. | حمايت و کمک به ديگران به تعادل روانى آنها سرعت مى‌بخشد و از اختلالات بعدى جلوگيرى مى‌کند و حس بدبينى و انتقام‌جوئى را از بين مى‌برد. | ||||||||||
| ۴ | مرحلهٔ مواجهه با واقعيت (۲ تا ۳ ماه پس از وقوع سانحه) | افراد تازه متوجه وسعت خسارات و فقدان‌ها مى‌شوند، از دست دادن روحيه، ناآرامى، خستگى، درماندگى، احساس افسردگى، اضطراب تحريک‌پذيرى و احساس تنهائى شديد. | حمايت روانى زياد از آسيب‌ديدگان، ماندن در کنار آسيب‌ديدگان براى کمک به آنها، ايجاد اعتماد به‌نفس و اميد در بازماندگان، تلاش براى توزيع عادلانه امکانات با همکارى مردم. | ||||||||||
| ۵ | مرحلهٔ تجديد سازمان (۶ ماه تا يک سال پس از سانحه) بروز مى‌کند. | شروع به بازسازى روانى توسط خود افراد آسيب‌ديده و درک لزوم اتکاء به نفس، در غير اين‌صورت باقى‌ماندن احساس ناراحتى و پرخاش و دشمنى درونى. | پاسخ‌گوئى به نيازهاى مردم و رفع بلاتکليفى آنها از سوى مسئولين و مشارکت دادن مردم در بازسازى. | ||||||||||
حمایت روانی آسیب دیدگان سوانح
۱. خود را معرفى کنيد.
۲. اشتياق و ميل خود را براى همدلى با او به‌شکل کلامى و غيرکلامى نشان دهيد.
۳. موقعيت آسيب‌ديده را براى او شرح دهيد و بگوئيد که دقيقاً براى او چه مى‌خواهيد بکنيد.
۴. با زبان ساده با او صحبت کنيد. به‌خاطر نفهميدن موضوع توسط آسيب‌ديده او را تحقير نکنيد.
۵. با علاقه به او گوش دهيد و صحبت‌هاى او را قطع نکنيد و وقت کافى بگذاريد.
۶. مصاحبه با او را جدى بگيريد و با هدف پيش برويد، سعى کنيد اگر متوجه حرف‌هاى شما نمى‌شود توضيح بيشتر بدهيد.
۷. سعى کنيد بفهمد که احساس او را درک مى‌کنيد ولى لازم نيست احساسى مثل او را از خود نشان دهيد.
۸. مانع بيان احساسات او مثل گريه‌کردن و ..... نشويد.
۹. فرد آسيب‌ديده را با بستگان خود مقايسه نکنيد.
۱۰. اگر اميد واقعى براى کمک بيشتر به او وجود دارد به او بگوئيد ولى از دادن اميد بى‌خود و گفتن دروغ براى دلدارى او خوددارى کنيد.
۱۱. در حريم شخصى و مسائل خصوصى آسيب‌ديده دخالت نکنيد تا اگر خود تمايل داشت صحبت کند.
۱۲. از زور و اجبار در مقابل او استفاده نکنيد و صحبت‌کردن در مورد مسائل را به خود او واگذار کنيد.
۱۳. با قضاوت شخصى خود با ديگران برخورد نکنيد و بيش از حد هم از آنها طرفدارى نکنيد.
۱۴. به آنها نخنديد ولى مى‌توانيد اگر آنها خنديدند با آنها بخنديد.
۱۵. اصطلاحات تکرارى مثل غصه‌نخور، درست مى‌شود و .... به‌کار نبريد.
۱۶. مانع از ايجاد وابستگى بين خود و آسيب‌ديده شويد.
۱۷. اطلاعات مربوط به مرگ بستگان، خرابى منزل و .... را درست به او بدهيد و دروغ نگوئيد.
۱۸. افراد را از ديدن جنازه عزيزان آنها به‌هيچ‌وجه محروم نکنيد.
۱۹. از باورها و اعتقادات دينى افراد براى آرامش بخشيدن به آنها کمک بگيريد.
۲۰. افراد را به شرکت در مراسم تشييع جنازه و نماز ميت تشويق کنيد.
۲۱. افراد را به زور از محل سکونت خود دور نکنيد.
۲۲. مانع تجمع داغ‌ديدگان دور يکديگر نشويد.
۲۳. افراد را در فعاليت‌هاى اجتماعى - ورزشى و بازسازى شرکت دهيد.
۲۴. در صورت وقوع درگيرى افراد را از هم جدا کنيد و از ادامهٔ بحث و جدل خوددارى کنيد.
۲۵. در صورت شديد بودن علائم در فرد حتماً از تيم متخصص حمايت روانى (روانپزشک، روانشناس، مددکار) کمک بگيريد.
۲۶. کودکان را از والدين خود جدا نکنيد و اگر مادر يا کودک جراحتى دارند که مى‌توانند در کنار هم باشند حتماً در کنار يکديگر بمانند در غير اين‌صورت کودک را به يکى از بستگان نزديک بسپاريد تا مراقب او باشد و او را مورد نوازش قرار دهند. اگر پدر يا مادر کودک فوت کرده‌اند بستگان نزديک از او حمايت کنند و چيزى که از فرد متوفى باقى است مثل روسري، تسبيح و .... که کودک با آن آشنا است در اختيار کودک بگذارند.
۲۷. از جابه‌جائى محل اقامت کودک حتى‌الامکان خوددارى کنيد و به تغذيه و بهداشت او رسيدگى کنيد.
۲۸. امکانات بازى و سرگرمى براى کودک فراهم کنيد و سعى کنيد او را شاد نگهداريد.