منظور از ايست قلبى حالتى است که ضربان قلب کاملاً از بين مى‌رود و منظور از ايست تنفسى از کارافتادن تنفس خود به‌خودى در فرد است. اين حالات مى‌تواند به‌دنبال سکته قلبي، شوک، خونريزى‌هاى بسيار شديد، گيرکردن اجسام خارجى در حلق، غرق‌شدگي، برق‌گرفتگى و .... رخ مى‌دهد. ايست تنفسى اوليه ظرف دقايقى کوتاه باعث ايست قلبى مى‌شود و ايست قلبى اوليه نيز به‌سرعت به ايست تنفسى مى‌انجامد.
بيشترين شانس براى زنده‌ماندن ارگان‌هاى حياتى بدن خصوصاً مغز در صورت ايست قلبى و تنفسى ۳ الى ۴ دقيقه است و در اين فرصت بايد سريعاً اقدامات اوليه براى مصدوم انجام شود.
اقدامات اوليه
احياء قلبى - ريوى (CPR)
چنانچه پس از وقوع ايست قلبى - تنفسى در کمتر از ۴ دقيقه به فرد مصدوم رسيدگى شود و عمليات احياء وى شروع گردد شانس زنده‌ماندن وى بالا خواهد رفت. قبل از شروع عمليات احياء قلبى - ريوى بايد مطمئن شد آيا فرد واقعاً دچار ايست قلبى - ريوى شده است يا خير، چرا که انجام عمليات احياء قلبى - ريوى بر روى فردى که دچار ايست قلبى نشده باشد، مى‌تواند منجر به ايست قلبى و مرگ وى شود و انجام ماساژ قلبى و دادن تنفس مصنوعى صرفاً در مواردى بايد انجام شود که يا ايست کامل قلبى و تنفسى صورت گرفته باشد و يا وضعيت ضربان قلب و تنفس به‌گونه‌اى مختل باشد که باعث اختلال و افت شديد هوشياري، بيهوشى مصدوم، کبودى صورت و لب‌ها و بروز اختلال شديد در علائم حياتى شده باشد و با ادامه حيات وى منافات داشته باشد.
جهت اطمينان از ايست تنفسى با مشاهده حرکات تنفسى قفسه سينه مى‌توان به‌وجود تنفس در مصدوم پى برد و يا مى‌توان گوش يا گونه خود را نزديک دهان وى قرار داد تا صداى تنفس وى را شنيده، يا جريان آن را حس کرد و يا از گرفتن شيشه ساعت يا آينه کوچک جلوى دهان و بينى مصدوم استفاده کرد تا بخارات خارج شده از دهان مصدوم مشخص شود.
سپس نبض بيمار بررسى مى‌شود. بهترين محل لمس نبض در بچه‌هاى کوچک نبض شريان رانى است که در ناحيه کشاله ران لمس مى‌شود و يا شريان بازوئى و بهترين محل نبض در بچه‌هاى بزرگتر (بالاى يک سال) و بالغين نبض گردنى است که در ناحيه گردن و پشت ناى قرار دارد. لمس نبض بايد با دو انگشت نشانه و ميانى صورت گيرد. در صورتى‌که هيچ‌گونه نبضى احساس نشود و يا مصدوم تنفس خودبه‌خودى نداشته باشد، عمليات احياء بايد مطابق دستور ذيل انجام شود:
۱. بيمار را به پشت بخوابانيد و او را صدا بزنيد و به آرامى تکان دهيد تا پاسخ به تحريک مشخص شود.
۲. اگر بيمار بدون پاسخ باشد راه‌هاى تنفسى او را کنترل کنيد. چنانچه راه تنفسى بسته است با کمک انگشت راه تنفسى وى را باز کنيد و چنانچه راه تنفسى باز است ولى بيمار نفس نمى‌کشد تنفس مصنوعى را شروع کنيد.
۳. در صورتى‌که از صدمه نديدن مهره‌هاى گردنى مصدوم مطمئن هستيد، گردن مصدوم را به جلو و سر او را به عقب خم نمائيد تا مسير راه هوائى مصدوم در بهترين و مستقيم‌ترين وضعيت واقع شود و چانه مصدوم را بالا و جلو بياوريد. در صورت صدمه ديدن مهره‌هاى گردنى بدون حرکت دادن به سر و گردن مصدوم با قراردادن چهار انگشت هر دست در يک طرف زاويه فکى و قراردادن شست‌ها روى چانه فک پائينى مصدوم را به‌سمت جلو و بالا آورد تا ضمن باز شدن دهان مسير راه هوائى نيز مستقيم قرار گيرد.
۴. دو تنفس مناسب دهان به دهان به وى بدهيد.
۵. نبض‌ها را لمس نمائيد اگر ضربان نبض‌ها لمس شود بايد به تنفس مصنوعى ادامه داد و اگر لمس نشود، ماساژ قلبى بايد شروع شود.
۶. جهت انجام ماساژ قلبي، دست چپ خود را به‌حالت ضربدر پشت دست ديگر گذاشته پاشنه دست راست را بر روى جناق سينه به اندازه دو بند انگشت بالاتر از محل دوشاخه شدن جناق قرار دهيد. آرنج‌ها نبايد خم شوند. به کمک وزن بدن فشار محکمى به قفسه سينه وارد کنيد تا جناق سينه به اندازه تقريبى ۴ الى ۵ سانتى‌متر به داخل برود. تعداد مفيد ماساژ قلبى بايد حدود ۱۰۰-۸۰ بار در دقيقه باشد و به ازاء هر ۱۵ ماساژ قلبى ۲ تنفس مصنوعى با روش دهان به دهان داده شود. در صورتى‌که فرد ديگرى به امدادگر کمک مى‌کند بايد به ازاء هر ۵ ماساژ قلبى يک تنفس مصنوعى داده شود. امروزه براساس نظر متخصصين و بسيارى از مراجع علمى در عمليات احياء قلبى - ريوى دونفره نيازى به قطع ماساژ قلبى براى انجام تنفس مصنوعى نيست و همزمان با انجام ماساژ قلب توسط يک فرد، فرد ديگر مى‌تواند تنفس مصنوعى را انجام دهد.
در ضمن بنا به نظر ايشان در انجام عمل احياء قلبى - ريوى چه به‌شکل يک نفره و چه به‌شکل ۲ نفره براى افراد زير ۸ سال به ازاء هر ۵ ماساژ قلبى يک تنفس مصنوعى لازم است (۵ به ۱).
۷. پس از گذشت يک دقيقه عمليات را به‌مدت ۴-۵ ثانيه جهت لمس نبض گردنى متوقف نمائيد. اگر نبض لمس شود ماساژ قلبى را قطع نموده و چنانچه تنفس هم برقرار شده باشد تنفس مصنوعى را متوقف کنيد. در صورت عدم لمس نبض و عدم برقرارى تنفس خودبه‌خودى ماساژ قلبى و تنفس مصنوعى را مجدداً شروع کنيد و هر ۳ دقيقه يک‌بار عمليات را جهت لمس نبض‌ها به‌مدت ۴-۵ ثانيه متوقف نمائيد.
در شيرخواران (زير يک سال) تنفس به روش دهان به دهان و بينى است يعنى دهان امدادگر روى بينى و دهان کودک قرار مى‌گيرد و تنفس مصنوعى با شدت و حجم ملايم‌تر از بالغين که باعث پارگى ريه کودک نشود انجام مى‌شود. در کودکان بالاى يک سال مانند بزرگسالان تنفس دهان به دهان انجام مى‌شود ولى با شدت و حجم ملايم و متوسط. براى شيرخواران در هنگام ماساژ قلبى فقط از فشار روى جناق سينه با دو انگشت اشاره و ميانى استفاده مى‌شود و در کودکان بالاى يک سال فقط از فشار يک دست استفاده مى‌شود تا صدمه‌اى به قلب و ارگان‌هاى داخلى نرسد.
نکات مهم
۱. فرد را نبايد روى سطح نرم مثل تشک و يا تختخواب بخوابانيد بلکه سطح سختى مثل کف اتاق بهتر است.
۲. در تنفس دهان به دهان بايد بينى مصدوم را با دو انگشت خود ببنديد تا هوائى که به ريه‌ها دميده مى‌شود مستقيماً از آن خارج نشود.
۳. موقعيت سر و گردن را درست تنظيم کنيد.
۴. طى عمليات احياء فردى را جهت تماس با اورژانس يا پزشک مأمور نمائيد.
۵. بايد دهان شما با دهان مصدوم کاملاً مماس باشد تا هوائى از بين آنها خارج نشود. براى پيشگيرى از انتقال بيمارى‌ها در حين انجام تنفس مصنوعى مى‌توان از ماسک ويژه اين کار يا پارچه تورى مناسب استفاده نمود.
۶. عمليات احياء را تا زمانى‌که فرد باتجربه يا پزشک بر بالين بيمار برسد و يا تا زمانى‌که وى به درمانگاه منتقل شود ادامه دهيد.
۷. چنانچه مصدوم مشکوک به ضايعه نخاعى است، سر را مختصرى به عقب کشيده به آرامى کمى به عقب خم نمائيد سپس تنفس مصنوعى و ماساژ قلبى را ادامه دهيد.
۸. حداکثر زمان انجام عمليات احياء قلبى - ريوى در منابع علمى مختلف، گوناگون ذکر شده اما مدت زمانى بين ۳۰ تا ۴۵ دقيقه زمانى مناسب به‌نظر مى‌رسد که پس از اين مدت اگر عمليات احياء موفق به نجات مصدوم يا بيمار نگرديد مى‌توان از ادامه عمليات خوددارى نمود.